مست سل‌ها: سلول‌های محافظ بدن یا عامل بروز آلرژی؟
آیا تا به حال فکر کرده‌اید که بدن ما چگونه با میکروب‌ها مقابله می‌کند؟ چه چیزهایی باعث واکنش‌های آلرژیک می‌شوند و چرا برخی افراد نسبت به آلرژن‌ها حساس‌تر هستند؟ شاید هم نام مست سل‌ها را دیده‌اید و با مفهوم آن آشنا نیستید.
مست سل‌ها یکی از سلول‌های مهم سیستم ایمنی بدن هستند که مثل یک سیستم هشدار عمل می‌کنند. این سلول‌ها به دقت محیط بدن را بررسی می‌کنند و اگر میکروب‌هایی مثل انگل‌ها را شناسایی کنند، سیگنال‌هایی ارسال می‌کنند که باعث می‌شود رگ‌های خونی گشاد شوند، بافت‌ها پر از مایع شوند و عضلات دستگاه گوارش و مجاری تنفسی منقبض شوند. این واکنش‌ها به بدن کمک می‌کنند تا از خود در برابر تهدیدات محافظت کند. اما گاهی اوقات، مست سل‌ها اشتباهی فعال می‌شوند و باعث بروز آلرژی می‌شوند.
در این مطلب از مجله تخصصی سایت اسکین کر یاب، نقش مست سل‌ها در سیستم ایمنی، نحوه عملکرد آن‌ها و تأثیرشان بر واکنش‌های آلرژیک را بررسی می‌کنیم. اگر می‌خواهید بدانید این سلول‌ها چگونه به دفاع از بدن کمک می‌کنند و در عین حال ممکن است چه مشکلاتی ایجاد کنند، با ما همراه باشید.
نمای کلی
مست سل چیست؟
مست سل‌ها بخشی از سیستم ایمنی بدن هستند که در مغز استخوان تولید می‌شوند و سپس از طریق خون به بافت‌های مختلف بدن منتقل می‌شوند. این سلول‌ها در بافت‌های مختلف زندگی می‌کنند تا بدن را از خطرات محیطی محافظت کنند. مست سل می‌تواند به مقابله با عفونت‌ها کمک کند و عملکرد اعضای مختلف بدن را تنظیم کند.
اما وقتی مست سل‌ها بیش از حد حساس شوند، ممکن است به چیزهای بی‌ضرر مانند گرده یا مواد غذایی واکنش نشان دهند. این مشکل در افرادی که به آلرژی‌های فصلی یا آسم آلرژیک دچار هستند، شایع است. در برخی موارد، فعال شدن این سلول‌ها می‌تواند باعث بروز آنافیلاکسی (یک واکنش آلرژیک شدید) شود.
وظیفه
مست سل‌ها چه می‌کنند؟
مست سل‌ها مانند سیستم هشدار بدن عمل می‌کنند. این سلول‌ها از بدن در برابر مهاجمان خارجی مثل ویروس‌ها، باکتری‌ها و انگل‌ها، و همچنین سموم مانند زهر نیش مار یا زنبور محافظت می‌کنند. آن‌ها حتی به ذراتی که فکر می‌کنند مضر هستند، حتی اگر واقعاً مضر نباشند، واکنش نشان می‌دهند و این امر می‌تواند منجر به واکنش‌های آلرژیک شود.
برخلاف بسیاری از انواع دیگر سلول‌های سفید خون، مست سل به طور مستقیم پاتوژن‌ها را از بین نمی‌برد. در عوض، در بافت‌های بدن منتظر می‌ماند تا زمانی که سیگنالی مبنی بر ورود مواد مضر به بدن دریافت کند.
فعال شدن مست سل‌ها
مست سل‌ها مانند نگهبانان آماده هستند که به سرعت به مهاجمان واکنش نشان دهند. آن‌ها از پروتئین‌های سطحی به نام گیرنده‌ها استفاده می‌کنند که مانند آنتن عمل کرده و سیگنال‌های ایمنی را دریافت می‌کنند. سایر سلول‌های ایمنی به مست سل اطلاع می‌دهند که به دنبال چه مهاجمانی باشد و اگر مهاجمی پیدا شد، هشدار می‌دهند.
وقتی سلول‌های B (نوعی سلول ایمنی) مهاجمی را شناسایی می‌کنند، تخصصی می‌شوند و تعداد زیادی آنتی‌بادی به نام ایمونوگلوبولین ای (IgE) تولید می‌کنند. این آنتی‌بادی‌ها به مست سل‌ها هشدار می‌دهند. IgEها به گیرنده‌های خاص روی مست سل‌ها متصل می‌شوند و هنگامی که همان مهاجم یا آلرژن دوباره وارد بدن شود، IgEها آن را شناسایی کرده و به مست سل‌ها اطلاع می‌دهند.
این عمل باعث “فعال شدن” مست سل می‌شود، مانند کشیدن زنگ آتش‌نشانی. اما به جای اسپری کردن آب، مست سل‌ها هیستامین را از دانه‌های ذخیره‌شده‌شان آزاد می‌کنند (دگرانولاسیون). این هیستامین باعث می‌شود که:
- رگ‌های خونی گشاد شوند و بافت همبند شکسته شود تا سلول‌های ایمنی به منطقه مورد نظر منتقل شوند.
- بافت‌ها پر از مایع (متورم) شوند تا سلول‌های ایمنی وارد شوند و مهاجمان به گره‌های لنفاوی برای نابودی منتقل شوند.
- مخاط ایجاد شود.
- عضلات صاف در مجاری هوایی و دستگاه گوارش منقبض شوند تا مواد مضر از بدن بیرون بروند.
این واکنش‌ها می‌تواند منجر به سرخی، تورم یا خارش پوست، آبریزش بینی، عطسه، سرفه، و حتی اسهال یا استفراغ شود. در موارد شدید، می‌تواند باعث تورم مجاری هوایی و افت شدید فشار خون (آنافیلاکسی) شود.
مست سل و هموستازی
مست سل‌ها نقش مهمی در تنظیم بافت‌ها و اعضای بدن و حفظ تعادل آن‌ها (هموستازی) هم ایفا می‌کنند، از جمله:
- رشد رگ‌های خونی
- رشد استخوان
- رشد و ترمیم سلول‌ها در مجاری هوایی
آناتومی
مست سل‌ها در کجا یافت می‌شوند؟
برخلاف اکثر سلول‌های سفید خون، تعداد کمی از مست سل‌ها در جریان خون یافت می‌شوند. این سلول‌ها بیشتر در معرض محیط اطراف قرار دارند، بنابراین عمدتاً در بافت‌های خاصی از بدن وجود دارند:
- راه‌های هوایی و ریه‌ها: برای محافظت از دستگاه تنفسی در برابر ذرات و میکروب‌های مضر
- دستگاه گوارش: برای مقابله با عوامل آسیب‌زا که از طریق خوراکی وارد بدن می‌شوند
همچنین مست سل‌ها در اطراف رگ‌های خونی و اعصاب بدن پراکنده‌اند تا به سرعت به تغییرات محیطی واکنش نشان دهند.
مست سل‌ها چه بخش‌هایی دارند؟
مست سل‌ها دارای ساختار خاصی هستند که شامل یک هسته (به نام “مغز” سلول) و تعداد زیادی دانه (کیسه‌های ذخیره) است. این دانه‌ها حاوی پیام‌رسان‌های شیمیایی هستند که در پاسخ به تهدیدات به بدن سیگنال می‌فرستند. مواد اصلی موجود در دانه‌های مست سل شامل:
- هیستامین: سیگنالی شیمیایی که باعث گشاد شدن رگ‌های خونی می‌شود تا مایعات و سلول‌های ایمنی به بافت‌های آسیب‌دیده منتقل شوند. هیستامین همچنین راه‌های هوایی و دستگاه گوارش را منقبض کرده و مخاط تولید می‌کند تا پاتوژن‌ها را از بدن خارج کند.
- پروتئازها (شامل تریپتاز، کیماز و کربوکسی‌پپتیداز A): آنزیم‌هایی که پروتئین‌ها را تجزیه کرده و به شکستن بافت همبند کمک می‌کنند تا سلول‌های ایمنی راحت‌تر به منطقه مورد نظر برسند.
- سایتوکین‌ها و کموکین‌ها: پروتئین‌های کوچکی که به سیگنال دادن به سلول‌های ایمنی برای تولید بیشتر سلول‌ها، چسباندن رگ‌های خونی برای جذب سلول‌های ایمنی و هدایت آن‌ها به نواحی آسیب‌دیده کمک می‌کنند.
- هپارین: از ایجاد لخته‌های خونی جلوگیری کرده و به باز شدن رگ‌های خونی کمک می‌کند.
گیرنده‌های مست سل‌ها
مست سل‌ها دارای انواع مختلف گیرنده‌ها در سطح خود هستند. این پروتئین‌های خاص با پروتئین‌های سیگنال‌دهنده دیگر جفت می‌شوند تا مست سل‌ها را فعال کنند. معروف‌ترین گیرنده مست سل، گیرنده IgE است که به طور خاص برای شناسایی آلرژن‌ها طراحی شده است. علاوه بر این، مست سل‌ها گیرنده‌هایی برای سایر آنتی‌بادی‌ها مانند IgG و گیرنده‌های Toll-like که به شناسایی مستقیم پاتوژن‌ها کمک می‌کنند، دارند.
بیماری‌ها و اختلالات
چه اختلالات رایجی در مست سل‌ها وجود دارد؟
مست سل‌ها می‌توانند به اختلالات مختلفی دچار شوند که برخی از آن‌ها رایج و برخی نادر هستند.
اختلالات رایج شامل:
- آلرژی‌های محیطی: واکنش‌های حساسیتی نسبت به عوامل محیطی مانند گرد و غبار و گرده گیاهان.
- آسم: بیماری تنفسی که با التهاب و تنگی راه‌های هوایی همراه است.
- آلرژی‌های غذایی: حساسیت به مواد غذایی خاص که می‌تواند واکنش‌های آلرژیک شدیدی به دنبال داشته باشد.
- کهیر: برآمدگی‌های قرمز و خارش‌دار روی پوست که به دلیل واکنش‌های آلرژیک به وجود می‌آید.
اختلالات نادر شامل:
- سندرم فعال‌سازی مست سل (MCAS): حالتی که در آن بدون وجود محرک مشخص، علائم مکرر آلرژیک یا آنافیلاکسی تجربه می‌شود.
- مستوسیتوز: جمع شدن غیرطبیعی تعداد زیادی مست سل در بدن، که می‌تواند منجر به علائم مختلفی شود.
- آلفا‌تریپتاسمی ارثی (یا هیپرتریپتاسمی خانوادگی): اختلال ژنتیکی که باعث افزایش سطح تریپتاز (آنزیم تولید شده توسط مست سل‌ها) در بدن می‌شود. بیشتر افراد مبتلا به این حالت هیچ علائمی ندارند.
چه علائم و نشانه‌های رایجی از اختلالات مست سل وجود دارد؟
هیستامین آزاد شده در اختلالات مست سل می‌تواند منجر به علائم زیر شود:
- پوست تغییر رنگ یافته، گرم یا خارش‌دار: که نشان‌دهنده التهاب و واکنش‌های آلرژیک است.
- تورم (ادم): تجمع مایع در بافت‌ها که باعث ورم و ناراحتی می‌شود.
- تنگی نفس: مشکل در تنفس که ممکن است به دلیل التهاب راه‌های هوایی باشد.
- دوره‌های آنافیلاکسی: واکنش‌های آلرژیک شدید و تهدیدکننده زندگی
آزمایش‌های رایج
برای تشخیص اختلالات مست سل، پزشک ممکن است بررسی‌هایی انجام دهد، از جمله:
- ادرار (پیشاب): برای ارزیابی سطح هیستامین و دیگر مواد شیمیایی.
- خون: برای بررسی نشانگرهای التهابی و فعال‌سازی مست سل.
- مغز استخوان: برای بررسی تعداد و فعالیت مست سل‌ها.
- پوست: برای شناسایی علائم حساسیت و واکنش‌های آلرژیک.
پزشک ممکن است آزمایش‌های پوستی آلرژی یا آزمایش‌های خون برای شناسایی محرک‌ها و علائم فعال‌سازی مست سل انجام دهد. همچنین، آزمایش‌های ژنتیک ممکن است برای بررسی اختلالات ارثی که ممکن است باعث علائم شوند، مورد استفاده قرار گیرد.
چه نوع درمان‌هایی برای اختلالات مست سل وجود دارد؟
درمان اختلالات مست سل به شدت علائم و علت آن‌ها بستگی دارد و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- اجتناب از محرک‌های شناخته‌شده: برای جلوگیری از بروز علائم.
- داروها برای مدیریت علائم: شامل آنتی‌هیستامین‌ها، کاهنده‌های اسید و داروهای تعدیل‌کننده لکوترین مانند مونته‌لوکاست.
- تثبیت‌کننده‌های مست سل: داروهایی که از دگرانولاسیون مست سل‌ها جلوگیری می‌کنند.
- داروها برای کاهش یا درمان دوره‌های آنافیلاکسی: شامل اپی‌نفرین و اومالیزوماب.
- درمان‌های کاهنده سلول/شیمی‌درمانی: برای درمان مستوسیتوز مهاجم، که ممکن است شامل داروهای شیمی‌درمانی برای کشتن سلول‌های سرطانی باشد.
سوالات رایج دیگر
آیا مست سل‌ها خوب هستند یا بد؟
مست سل‌ها ممکن است به نظر بی‌اهمیت بیایند تا زمانی که باعث بروز مشکلات شوند، اما در حقیقت، این سلول‌ها نقش حیاتی در سلامت بدن دارند. آن‌ها به دفاع از بدن شما در برابر مهاجمان مضر مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و سموم کمک می‌کنند و در تنظیم عملکرد اعضای بدن نقش دارند. بنابراین، در شرایط عادی، مست سل به محافظت و تنظیم بدن کمک می‌کند و می‌توان گفت که بیشتر مواقع مفید است.
آیا می‌توان از اختلالات مست سل پیشگیری کرد؟
پیشگیری از اختلالات مست سل به طور کامل ممکن نیست، اما می‌توان با شناسایی و اجتناب از محرک‌های شناخته‌شده، مدیریت علائم را بهبود بخشید. برای افرادی که در معرض خطر هستند، مشاوره پزشکی و پیگیری منظم وضعیت می‌تواند به کاهش علائم کمک کند.
چه عواملی ممکن است باعث فعال شدن مست سل‌ها شوند؟
مست سل‌ها ممکن است به دلایل مختلف از جمله تماس با آلرژن‌ها، عفونت‌ها، آسیب‌های فیزیکی و حتی استرس فعال شوند. تشخیص دقیق عوامل محرک به مدیریت بهتر اختلالات کمک می‌کند.
آیا درمان‌هایی برای بهبود عملکرد مست سل‌ها وجود دارد؟
بله، درمان‌هایی برای بهبود عملکرد مست سل‌ها و کاهش علائم اختلالات وجود دارد. این درمان‌ها می‌توانند شامل داروهای ضدآلرژی، تثبیت‌کننده‌های مست سل و درمان‌های خاص برای مدیریت آنافیلاکسی باشند. پزشک شما می‌تواند بهترین درمان‌ها را بر اساس وضعیت خاص شما تجویز کند.
چگونه می‌توانم بفهمم که آیا مست سل‌ها به مشکلات من مرتبط هستند؟
اگر با علائمی مانند خارش، تورم، تنگی نفس یا علائم آلرژیک دیگر مواجه هستید، ممکن است مست سل‌ها در این مشکلات نقش داشته باشند. آزمایش‌های پزشکی مانند آزمایش‌های خون، تست‌های پوستی و بررسی‌های ژنتیکی می‌توانند به تعیین علت علائم کمک کنند. مشاوره با پزشک متخصص می‌تواند راهنمایی‌های لازم را برای تشخیص و درمان ارائه دهد.
حرف آخر
آژیرها به صدا درآمده‌اند و مست سل‌ها وارد عمل شده‌اند. این سلول‌های حیاتی از سیستم ایمنی بدن ما، به مانند زنگ‌های هشدار، در مواقع خطر به سرعت واکنش نشان می‌دهند و به دفاع از بدن ما کمک می‌کنند. اگرچه اغلب وقتی متوجه آن‌ها می‌شوید که بیش از حد فعال شده و باعث بروز مشکلات می‌شوند، ولی وظیفه آن‌ها در تقویت سیستم دفاعی و تنظیم عملکرد اعضای بدن بسیار مهم است. بنابراین، دفعه بعد که با علائمی مثل عطسه یا خارش مواجه شدید، به یاد داشته باشید که مست سل‌ها در حال انجام وظیفه خود هستند و از آن‌ها برای تلاش‌هایشان قدردانی کنید.
