دی هیدروتستوسترون (DHT) و چالش‌های سلامت: از ریزش مو تا پروستات
دی هیدروتستوسترون چیست؟
دی هیدروتستوسترون (DHT) نوعی هورمون است که نقش مهمی در رشد و تکامل جنسی مردان ایفا می‌کند. DHT به‌طور خاص یک “آندروژن” است، یعنی هورمونی که ویژگی‌های مردانه مثل رشد موهای صورت، بدن، و توسعه اندام‌های جنسی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
DHT از همان اوایل دوران جنینی شروع به تأثیرگذاری می‌کند. در مراحل اولیه رشد جنین، این هورمون به شکل‌گیری اندام‌های جنسی مردانه کمک می‌کند. با گذشت زمان و در طول زندگی، نقش DHT تغییر می‌کند و در مراحل مختلف زندگی مانند دوران بلوغ و حتی بزرگسالی اثرات خاصی دارد. برای مثال، در دوران بلوغ، DHT به رشد بیشتر اندام‌های جنسی، موهای بدن و تغییرات دیگری کمک می‌کند که باعث می‌شود ویژگی‌های جنسی مردانه به‌طور کامل شکل بگیرند.
با اینکه دانشمندان دقیقاً نمی‌دانند DHT چگونه بر افرادی که در بدو تولد به عنوان زن شناخته می‌شوند (AFAB) تأثیر می‌گذارد، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این هورمون می‌تواند در رشد موهای بدن و ناحیه تناسلی زنان نقش داشته باشد.
در بدن بزرگسالان، حدود ۱۰٪ از تستوسترون، که هورمون اصلی مردانه است، هر روز به DHT تبدیل می‌شود. این تغییر بیشتر در پوست ناحیه تناسلی و پروستات در مردان و در پوست زنان اتفاق می‌افتد، اما در سایر قسمت‌های بدن مانند کبد هم دیده می‌شود.
سطح DHT در مردان به‌طور طبیعی بالاتر از زنان است، چرا که بدن مردان مقدار بیشتری تستوسترون تولید می‌کند که بخشی از آن به DHT تبدیل می‌شود.
DHT چه تأثیری بر بدن دارد؟
دی هیدروتستوسترون هورمونی است که در مراحل مختلف زندگی، به ویژه در دوران جنینی و بلوغ، تاثیرات متفاوتی بر بدن دارد. این هورمون به شکل‌گیری ویژگی‌های مردانه کمک می‌کند، اما در بزرگسالی نقش زیادی در عملکردهای اصلی بدن ندارد. با این حال، در مردان بالغ، DHT می‌تواند باعث الگوی طاسی مردانه (ریزش مو با الگوی مردانه) و بزرگ شدن پروستات شود.
-
نقش DHT در دوران جنینی
در مراحل اولیه رشد جنین، DHT یکی از هورمون‌های کلیدی است که در تعیین جنسیت نقش دارد. این هورمون با کمک دیگر هورمون‌ها مثل تستوسترون، رشد آناتومی جنسی مردانه را تقویت می‌کند. به بیان ساده‌تر، دی هیدروتستوسترون مانع از شکل‌گیری اندام‌های جنسی زنانه می‌شود و به توسعه اندام‌های جنسی مردانه، مثل آلت تناسلی و کیسه بیضه، کمک می‌کند. همچنین، این هورمون در شکل‌گیری غده پروستات در جنین نقش دارد.
-
نقش DHT در دوران بلوغ
در دوران بلوغ، نقش DHT مجددا پررنگ می‌شود. این هورمون باعث رشد و تکامل بیشتر اندام‌های جنسی مثل آلت تناسلی و کیسه بیضه می‌شود. همچنین دی هیدروتستوسترون مسئولیت رشد موهای مردانه از جمله موهای صورت، بدن و ناحیه تناسلی را هم بر عهده دارد؛ در این مرحله، DHT به رشد پروستات هم کمک می‌کند.
زمانی که سطح دی هیدروتستوسترون بالا باشد چه اتفاقی می‌افتد؟
سطوح بالای DHT می‌تواند به برخی مشکلات بهداشتی منجر شود که شامل موارد زیر هستند:
بزرگ شدن پروستات (هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات)
بزرگ شدن پروستات (هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات یا BPH) یکی از مشکلات شایع در مردان بالای ۵۰ سال است. این وضعیت به دلیل تولید زیاد دی هیدروتستوسترون در پروستات رخ می‌دهد، که باعث رشد غیرطبیعی و بیش از حد این غده می‌گردد.
بزرگ شدن پروستات می‌تواند به عوارضی مانند دشواری در ادرار کردن، احساس نیاز مکرر به ادرار، و مشکل در شروع یا توقف ادرار منجر شود. علاوه بر این، ممکن است عملکرد جنسی فرد را نیز تحت تأثیر قرار دهد و باعث بروز مشکلاتی مانند اختلال در نعوظ شود. تشخیص و درمان به‌موقع این مشکل برای حفظ کیفیت زندگی و سلامت عمومی مردان بسیار مهم است.
سرطان پروستات
سطوح بالای دی هیدروتستوسترون می‌تواند به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در بروز سرطان پروستات شناخته شود. DHT با تحریک سلول‌های پروستات و افزایش فعالیت‌های آنها، شرایطی را فراهم می‌کند که می‌تواند منجر به رشد غیرطبیعی این سلول‌ها گردد. همچنین، وجود جهش‌های ژنتیکی در سلول‌های پروستات می‌تواند این روند را تشدید کند.
ریزش مو با الگوی مردانه (آلوپسی آندروژنی)
سطوح بالای دی هیدروتستوسترون (DHT) می‌تواند یکی از عوامل اصلی ریزش مو به صورت الگوی مردانه، که به آن آلوپسی آندروژنی نیز گفته می‌شود، باشد. DHT با تأثیر بر فولیکول‌های مو، باعث کوچک‌تر شدن آنها می‌شود. این کوچک‌شدگی به فرآیندی معروف به “مینیاتوریزاسیون” منجر می‌شود که در آن فولیکول‌ها به تدریج کوچک‌تر و ضعیف‌تر می‌شوند و این امر باعث کاهش توانایی آنها در تولید موهای سالم و ضخیم می‌شود.
DHT می‌تواند چرخه رشد مو را کوتاه کند. در حالت عادی، موها دارای چرخه‌ای سه‌مرحله‌ای شامل مرحله رشد (آناژن)، مرحله استراحت (تلوژن) و مرحله ریزش (کاتاژن) هستند. اما با افزایش سطح DHT، مرحله آناژن که مرحله اصلی رشد مو است، به طور قابل توجهی کوتاه می‌شود. این موضوع موجب می‌شود که موها زودتر از موعد ریزش کنند و در عوض موهای جدید به‌طور کافی جایگزین نشوند.
نتیجه این تغییرات، عقب رفتن خط رویش مو در ناحیه پیشانی و همچنین نازک شدن و ریزش مو در نواحی دیگر سر است. در نهایت، این وضعیت می‌تواند به کاهش تراکم مو و بروز طاسی در نواحی خاصی از سر منجر شود.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
در افراد مؤنث، سطوح بالای دی هیدروتستوسترون می‌تواند نشانه‌ای از وجود سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) باشد. این اختلال هورمونی یکی از شایع‌ترین علل ناباروری در زنان است و هنگامی اتفاق می‌افتد که تخمدان‌ها به طور غیرعادی آندروژن‌های اضافی تولید کنند.
افزایش سطح آندروژن‌ها می‌تواند به بروز چندین مشکل در سلامت زنان منجر شود. یکی از علائم شایع این وضعیت، قاعدگی نامنظم است که می‌تواند باعث سختی در پیش‌بینی دوره‌های قاعدگی و بروز مشکلاتی در باروری شود. همچنین، رشد موی زائد در نواحی صورت و بدن (هیرسوتیسم) نیز می‌تواند از دیگر عوارض این اختلال باشد.
علاوه بر این، افراد مبتلا به PCOS ممکن است با مشکلات پوستی نظیر آکنه و جوش‌های صورت نیز مواجه شوند. این شرایط نه تنها می‌تواند بر زیبایی فرد تأثیر بگذارد، بلکه ممکن است به دلیل تأثیرات هورمونی بر بدن، مشکلات روحی و روانی نیز ایجاد کند. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب PCOS می‌تواند به کنترل این علائم و بهبود کیفیت زندگی زنان کمک کند.
زمانی که سطوح DHT پایین باشد چه اتفاقی می‌افتد؟
سطوح پایین DHT می‌تواند به بروز مشکلات مختلفی در بدن منجر شود، که بیشتر بر مردان تأثیر می‌گذارد. همچنین برخی پژوهشگران معتقدند که این وضعیت ممکن است در کودکان دختر (AFAB) نیز تأثیراتی داشته باشد و باعث تأخیر در شروع بلوغ شود.
نقص ۵-آلفا ردوکتاز
۵-آلفا ردوکتاز آنزیمی است که تستوسترون را به DHT تبدیل می‌کند. وقتی این آنزیم به دلیل جهش ژنتیکی به‌درستی کار نکند، سطح DHT در بدن بسیار کم یا تقریباً صفر می‌شود. این مشکل به نام نقص ۵-آلفا ردوکتاز شناخته می‌شود و معمولاً به‌صورت ارثی منتقل می‌شود.
افرادی که این نقص را دارند و از نظر ژنتیکی مذکر هستند (دارای کروموزوم XY)، ممکن است با اندام‌های تناسلی خارجی ناقص به دنیا بیایند. مثلاً:
- اندام‌های تناسلی خارجی به‌خوبی رشد نکرده باشند.
- بیضه‌ها در داخل شکم باقی مانده و به داخل کیسه بیضه منتقل نشده باشند .
- پروستات کوچک یا اصلاً وجود نداشته باشد.
در موارد شدیدتر، اندام‌های تناسلی ممکن است شبیه به مؤنث‌ها باشد. با اینحال هنوز هم بیضه‌های فعال و قادر به تولید اسپرم هستند.
تستوسترون پایین
وقتی سطح تستوسترون بدن پایین باشد، بدن قادر نخواهد بود که مقدار کافی DHT تولید کند. این وضعیت به هیپوگنادیسم مردانه معروف است. این مشکل ممکن است به دو شکل رخ دهد:
- هیپوگنادیسم کلاسیک (ذاتی یا اکتسابی): این نوع معمولاً به دلیل مشکلات ژنتیکی یا آسیب‌های بدنی به وجود می‌آید.
- هیپوگنادیسم دیرهنگام: که در مردان مسن به دلیل کاهش طبیعی تستوسترون رخ می‌دهد.
سطوح پایین تستوسترون و DHT می‌تواند باعث مشکلاتی مانند کاهش رشد موهای صورت و بدن، کاهش توده عضلانی و عدم رشد مناسب اندام‌های تناسلی شود.
چه زمانی باید در مورد سطوح DHT به پزشک مراجعه کرد؟
اگر فکر می‌کنید که شما یا فرزندتان ممکن است مشکلاتی مرتبط با سطح پایین یا بالا DHT داشته باشید، بهتر است با پزشک خود صحبت کنید. این شرایط می‌تواند شامل علائمی مانند:
- ریزش موی غیرعادی یا زیاد
- تغییرات در رشد و توسعه اندام‌های تناسلی
- مشکلات ادراری یا جنسی
- قاعدگی نامنظم در دختران
پزشک می‌تواند با انجام آزمایش‌هایی سطح DHT شما را بررسی کند و در صورت نیاز، شما را به یک متخصص مانند اندوکرینولوژیست (متخصص غدد) ارجاع دهد. این متخصص می‌تواند به شما کمک کند تا علت مشکلاتتان را شناسایی کرده و درمان مناسب را تجویز کند. در نهایت، هرگونه نگرانی در مورد سلامت هورمونی باید جدی گرفته شود و مشاوره پزشکی می‌تواند اطلاعات و راهنمایی‌های لازم را در اختیارتان قرار دهد.
جمع بندی
دی هیدروتستوسترون (DHT) بخشی اساسی از توسعه جنسی برای افرادی است که در بدو تولد به عنوان مذکر شناخته می‌شوند. اما اگر سطوح آن بسیار بالا یا پایین باشد، می‌تواند مشکلاتی مانند اندام‌های تناسلی خارجی زیر توسعه یافته، بزرگ شدن پروستات و ریزش مو را ایجاد کند. اگر نگران سطوح DHT خود هستید، با ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی خود صحبت کنید. آنها می‌توانند آزمایش‌هایی را درخواست کرده و درمان‌هایی را توصیه کنند که ممکن است کمک کند.
